భారతదేశం కుల ప్రాతిపదిక నిర్మితమైంది. కులం ఆధారంగానే ఇక్కడి సమాజం అతని హోదా, గౌరవం ఆపాదిస్తుంది. ఈ విషయంలో కవులు, కళాకారులకు, రచయితలకు కూడా మినహాయింపు లేదు. ఇటీవల మరణించిన వాగ్గేయకారుడు అందెశ్రీ ప్రజా జీవనం, ప్రకృతి సౌందర్యం, మానవ సంబంధాలు, నదులు, గ్రామీణ జీవితం వంటి బహుళ అంశాలపై కవిత్వాన్ని అల్లారు. ఈమధ్య ముఖ్యమంత్రి రేవంత్‌రెడ్డి ఆధ్వర్యంలో ఆయన సంస్మరణ సభ జరిగింది.

సభలో ఓ పార్టీ నేత తనకు అందెశ్రీ కులం ఏమిటో తెలియదని, కొద్దిరోజుల క్రితమే ఆయన కులం తెలిసిందని సభా వేదికపై చెప్పడం పలువురిని సంభ్రమాశ్చర్యాలకు గురిచేసింది. వాస్తవానికి అందెశ్రీ తన జీవితకాలంలో తనకు కులం లేదని, విశ్వనరుడినని చెప్పుకొన్నారు. మరి కులం లేదన్నంత మాత్రాన ఆయనపై వివక్ష తొలగిపోయిందా? లేదా అందరం సమానమనే భావన సరైనదేనా? అనేది చర్చించుకోవాల్సిన సందర్భం ఇప్పుడొచ్చింది.

నిరుపేద కుటుంబంలో పుట్టిన అందె ఎల్లయ్య అలియాస్ అందెశ్రీ చిన్ననాడు బడికే వెళ్లలేదు. అక్షరాలు నేర్చుకోలేదు. పశువుల కాపరిగా జీవనం సాగించారు. కొన్ని రోజులు తాపీపని చేశారు. నిజామాబాద్‌లోని శృంగేరి మఠ స్వామీ శంకర్ మహారాజ్ ఆయన్ను చేరదీశాడు. ఎల్లయ్య పేరును అందెశ్రీగా పేరును మార్చాడు. అప్పటి నుంచి అందెశ్రీ ఆధ్యాత్మిక భావనలకు దగ్గరయ్యారు. తనకు తాను సరస్వతి పుత్రుడినని చెప్పుకొన్నారు. అందెశ్రీ మనిషిని ఆలోచింపజేసే సాహిత్యాన్ని సమాజానికి అందించారు.

‘జయ జయహే తెలంగాణ’ అంటూ తెలంగాణ కీర్తిని ప్రపంచానికి చాటారు. ‘పల్లె నీకు వందనాలమ్మో’  అంటూ పల్లె సౌందర్యాన్ని, ‘మాయమైపోతున్నడమ్మా మనిషన్నవాడు’ అంటూ ఆధునిక యుగ పోకడలను ప్రశ్నించాడు. ‘జనజాతరలో మన గీతం’ అంటూ గర్జనలా దద్దరిల్లాడు. అలా తన రచనలతో సమాజాన్ని జాగృత పరిచిన తెలంగాణ సాహితీ శిఖరం అందెశ్రీ. ఆశు కవిత్వం చెప్పడంలో ఆయన దిట్ట. ఆయన పాట తెలంగాణ ఉద్యమంలో కీలకపాత్ర పోషించింది. 

వ్యవస్థలపైనా కుల ప్రభావం

అందెశ్రీ పలు సినిమాలకు పాటలు రాశారు. తెలంగాణ ఉద్యమ సమయంలో తన పాటలతో ఉద్యమాన్ని ఉరకలెత్తించారు. ఆ సమయంలో మనకంటూ ఉన్న ప్రాంతీయ అస్తిత్వం ఉట్టిపడే పాట ఉండాలని భావించారు. ఆ ఆలోచన నుంచి పురుడు పోసుకున్న పాట ‘జయ జయహే తెలంగాణ’. స్వతంత్ర ఉద్యమంలో వందేమాతరం విముక్తి గీతం అయితే, ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ లో తెలంగాణ ప్రాంత విముక్తి గీతంగా ఈ పాట కీర్తి గడించింది.

తెలంగాణ వచ్చిన తర్వాత ఈ పాటను రాష్ట్రగీతంగా గుర్తిస్తారని అందరు భావించారు. కానీ, అది జరగలేదు. అప్పటి ప్రభుత ఆయన ఉనికిని సైతం గుర్తించలేదనేది వాస్తవం. తర్వాత మరో ప్రభుత్వం అధికారంలోకి వచ్చింది. వెంటనే అందెశ్రీ ‘జయ జయహే తెలంగాణ’ పాటను రాష్ట్రగీతంగా ప్రకటించింది. తెలంగాణ ఉద్యమంలో ఎంతో మంది దళిత కవులు, కళాకారులు తన సృజనాత్మక ఆలోచనతో ఉద్యమానికి ఊపిరయ్యారు.

తొలి ప్రభుత్వం వారికి తగిన గుర్తింపు ఇవ్వలేదని, అందుకు కుల వివక్షే కారణమని ఎంతోమంది చెప్పుకొన్నారు. దళిత కవుల్లో గొప్పకవి అయిన గుర్రం జాషువా సైతం అడుగడుగునా కుల వివక్షత ఎదుర్కొన్నాడు. ప్రతిగా తన కవిత్వాన్నే ఆయుధంగా మలుచుకొని కులాన్ని ఎత్తిచూపాడు.

ఇప్పటికీ దేశంలో అన్ని వ్యవస్థలను కులం శాసిస్తుంది. అణగారిన వర్గాలు ప్రస్తుతం కులం లేదని భావించడం ఒక భ్రమ. కుల అస్తిత్వ ఉద్యమాల్లో పాల్గొనని అందెశ్రీకి ఈ విషయం తెలియకపోవచ్చని, ఆయనెప్పుడూ కులం చెప్పుకునేందుకు ఇష్టపడలేదని, పైగా అదే ఆత్మ ధిక్కార స్వరమని ఆయన భావించేవారని కూడా కొందరు చెప్తారు.

మేల్కొంటే మేలు

చారిత్రకంగా బహుజనులు, దళితులు అనుభవిస్తున్న వివక్ష, బాధలే కవులు, కళాకారులు, రచయితలను పుట్టిస్తుంది. ఆ కళలు, రచనలు తమ జాతి సామాజిక, ఆర్థిక, రాజకీయ విముక్తికి తోడ్పడాల్సి ఉంది. ఆ కవులు, కళాకారులకు గుర్తింపు సైతం తమ రాజ్యంలోనే సాధ్యమవుతుంది. ఆధిపత్య కులాల రాజ్యంలో అది కోరుకోవడమనేది ఎడారిలో ఎండమావి లాంటిదని ఒకసారి గడిచిన చరిత్రను పరికిస్తే చెప్తుంది.

అందెశ్రీ ప్రజాకవి, ప్రకృతి కవిగా పేరుపొందారు. కానీ, స్వరాష్ట్ర కల సిద్ధించిన తర్వాత పగ్గాలు చేపట్టిన ప్రభుత ఆయన్ను పట్టించుకోలేదనే రంధి ఆయనకుందని ఎంతోమంది చెప్తుంటారు. ఆ జాబితాలో ప్రజాయుద్ధనౌక గద్దర్ సహా ఎంతోమంది బహుజన, దళిత కవులు, కళాకవులు ఉన్నారంటారు. అదే వివక్ష అందెశ్రీకి ఎదురెందని, అయినప్పటికీ ఆయన కొన్నివర్గాలకు తన శ్రమను ధారపోశారని కొందరు ఆక్షేపిస్తుంటారు.

అందెశ్రీ తన కవిత్వానికి అస్తిత్వ ఉద్యమాలతో ప్రమేయం లేని కవిత్వానికి  ప్రాధాన్యమిచ్చారని విమర్శిస్తుంటారు. మరికొందరైతే.. అవి కూడా కొన్నివర్గాల కుట్రలేనని, వాటిని అందెశ్రీ పసిగట్టలేకపోయారంటారు. అదేవిధంగా.. మరెందరో బహుజన కవులు, కళాకారులు అదే మాయలో పడుతున్నారని, ప్రభుత్వ పెద్దలతో టచ్‌లో ఉంటూ, కీర్తి ప్రతిష్ఠలు గడిస్తున్నారనే విమర్శలున్నాయి.

మొత్తంగా.. రాజ్యాంగ నిర్మాత బీఆర్ అంబేద్కర్ బాటలో నడుస్తూ, ఆత్మగౌరవ నినాదంతో, రాజ్యాధికారమే ధ్యేయంగా రచనలు, కవిత్వ రాసే కవులు, రచయితల సంఖ్య పలుచనైందనే విమర్శలు వినిపిస్తున్నాయి. ఇప్పటికైనా బహుజన కళ, సాహితీకారులు ఆత్మవిమర్శ చేసుకుంటే మంచిదని విమర్శకుల అభిప్రాయం.

సంపతి రమేష్ మహారాజ్