1. భోగితో ప్రారంభమై, కొలబొడితో ముగింపు
2. ఆదివాసీ సంస్కృతి ప్రతిబింబించేలా ఉత్సవాలు
   

“నెమిలి పింఛంతో చేసిన టోపీలు, ముందు రెండు పశువుల కొమ్ములు, మధ్యలో ఓ అద్దం, చుట్టూ రంగురంగుల అలంకరణ వస్తువులు, భుజానికి అడవి జంతువుల తోలు, నడుము, కాళ్లకు గజ్జెలు, మెడలో రుద్రాక్షమాల వేసిన ఆదివాసీ దేవుని ప్రతిరూపమే గుస్సాడీలు” దండారి వేడుకలో గుస్సాడీ(గురు)ల పాత్ర కీలకం. గోండి భాషలో వారిని గుస్సాడీ అనకుండా ‘గురు’ అని పిలుస్తారు.

దండారి పండుగ అంటేనే ఆదివాసీ గూడేల్లో అంబరాన్నంటే వేడుక. దీపావళికి ముందు భోగి పండుగతో ఆశ్వీయుజ పౌర్ణమి అనంతరం ప్రారంభమయ్యే అద్భుతమైన వేడుక ఇది. భోగితో ప్రారంభమై, కొలబొడితో ముగుస్తుంది.  డప్పుల దరువు, గజ్జెల మోత, గుస్సాడీలు వేసే స్టెప్పులతో గూడేలు దద్దరిల్లనున్నాయి.

ఒకవైపు కోలాట నృత్యాలు, మరోవైపు గోండి పాటల నృత్యం, హాస్యనాటికల ప్రదర్శనలతో అలరించనున్నాయి. దండారి సంబురాలను చూసేందుకు పల్లెలతో పాటు పట్టణ ప్రజలు కూడా తరలివస్తారు. వారం, పది రోజుల పాటు నిర్వహించే ఈ వేడుకలకు గూడేలన్నీ సిద్ధమవుతున్నాయి.

కఠోర దీక్ష.. గుస్సాడీల సొంతం..

గుస్సాడీలు భోగి పండుగతో మాలధారణ వేసినప్పటి నుంచి వారు దీక్షలో కొనసాగుతారు. దీక్ష చేపట్టిన నాటి నుంచి పూర్తయ్యే వరకు స్నానాలు ఆచరించకుండా, చలిలోనూ పాదరక్షలు, బట్టలు ధరించకుండా కఠోర దీక్షలో ఉంటూ నేలపైనే నిద్రిస్తారు.

ప్రత్యేక వేషధారణలో యువకులు 

దండారి ఉత్సవంలో పాల్గొ నే గుస్సాడీల తరువాత మరో కీలక పాత్ర ఆడ వేషధారణలో ఉండే యువకులది. వీరు కూడా చివరి రోజైన కొలబొడి వరకు దీక్షలో ఉంటా రు. ఐశ్వర్యం తో పాటు కుటుంబ సభ్యులందరికీ సుఖశాంతులు కలుగాలని వీరు ఇతరుల ఇండ్లకు వెళ్లినప్పుడు దీవిస్తారు.

ప్రత్యేకమైన దండారీలు

దండారిలో ఆరాధ్య దేవత పద్మల్పురికాకో ప్రధానమైనది. ఇందులో ఏత్మాసార్ పేన్ పేరిట నాలుగో సగా(గోత్రం)లతో ఉత్సవాలు నిర్వహిస్తారు. నాల్గు సగలవారు గుమేల, ఐదో సగల వారు ఫర్ర, ఆరో సగల వారు కోడల్, ఏడో సగల వారు తపల్ పేరి ట ఉత్సవాలు నిర్వహిస్తారు. ఇదిలా ఉండగా కోలాటం, మహిళల బృందాలు వేర్వేరుగా ఉంటాయి. కోలాట నృత్యంలోనూ భేటీకోలా, మాన్కో లా, సదర్కోలా, కోడల్కోలా, సార్కోలా, కలివల్కోలా వంటి అనేక రకాలుగా కోల నృత్యాలు చేయడం ఆదివాసీలకే సొంతం.

మాన్కోలాతో ప్రారంభించి.. సార్కోలాతో ముగింపు

ఓ గ్రామానికి చెందిన దండారీ బృందం మరో గ్రామానికి బయలుదేరి వెళ్లడం ఓ వినోదపు కార్యక్రమం. గుస్సాడీ బృందం ఏ గ్రామానికి వెళ్లాలన్నా రాత్రి పూటనే బయల్దేరుతారు. రాత్రంతా నృత్యాలు, గోండి పాట లపై డ్యాన్సులు, హాస్యపు నాటికలు ప్రదర్శించి మిగతా వారికి వినోదాన్ని అందిస్తారు. ఇక ఉదయం మాన్కోలాతో నృత్యా లు ప్రారంభించి సార్కోలాతో ముగిస్తారు. ఈ సందర్భంగా వచ్చిన అతిథులకు ఘనస్వాగతం పలికిన అనంతరం మరుసటి రోజున ప్రత్యేక విందును ఏర్పాటు చేసి వీడ్కోలు పలుకుతారు.  

గుస్సాడీ టోపీలు, డప్పుల తయారీ

దీపావళి పండుగ సందర్భంగా గోండు లు, కొలాం గిరిజనులు నిర్వహించే దండారీ ఉత్సవాలకు ముమ్మరంగా ఏర్పాట్లు చేస్తున్నారు. వేడుకలకు అవసరమైన గుస్సాడీ టో పీలతోపాటు డప్పులు తయారు చేస్తున్నారు. 

కొలబోడితో వేడుకలు ముగింపు

అంబరాన్నంటేలా నిర్వహించే దండారి ఉత్సవాలు కొలబొడితో ముగిస్తారు. తమ కార్యక్రమాలు, అతిథుల రాకపోకలు పూర్తి కాగానే గ్రామంలోని దండారి బృందం ఇంటింటికీ వెళ్లి దర్శనం ఇస్తారు. దీంతో ఇంటి గృహిణి ఓ పల్లెంలో ధాన్యాలు, తోచిన నగదు ఉంచిన హారతిని వారికి అందిస్తారు. దానిని వారు సంతోషంగా స్వీకరించి ఇంట్లో అందరూ బాగుండాలని, పాడిపంటలు సమృద్ధిగా పెంపొందాలని పాటలు పాడుతూ హారతి పూజ నిర్వహిస్తారు. ఇలా అన్ని ఇండ్లు పూర్తి కాగానే కొలబొడి నిర్వహించి కార్యక్రమాన్ని ముగిస్తారు. 

  చిప్ప సురేష్, కుమ్రంభీం అసిఫాబాద్