కామారెడ్డి (విజయక్రాంతి): వానలు పడే ముందు ఆకాశం మేఘాలతో నిండిపోయి, గాలులు మెల్లగా తాకే సమయంలో మనకు కధలుగా వినిపించే పక్షి అరుపు – అదే చేతక పక్షి, తెలుగు గ్రామ జీవితంలో ప్రత్యేకమైన గుర్తింపు పొందిన పక్షి. ఇది కేవలం ఒక పక్షి కాదు, ప్రకృతితో మన సంబంధాన్ని గుర్తుచేసే జీవ చిహ్నం.

విశిష్టత: వర్షపు నీటి బిందువులతో జీవనం

చేతక పక్షిని గురించి చెప్పదగ్గ అద్భుతమైన విషయం ఏమిటంటే – ఇది భూమిపై గల నీటి మాధ్యమాలను తాకదు. ఇది ఏ వాగు, చెరువు, లేదా గుంట వద్ద నీరు తాగదు. వేసవి ముగిసి మొదటి వానలు పడే సమయంలో మేఘాల నుంచి పడే ఆ ముత్యపు బిందువులే చేతక పక్షికి జీవనాధారం, సంవత్సరానికి ఒక్కసారి మాత్రమే, ఆకాశం నుండి జారే ముత్యపు బిందువుల్ని మాత్రమే తాగి తన దాహాన్ని తీర్చుకుంటుంది. ఈ పక్షి అంతగా ప్రకృతి శుద్ధిని నమ్ముతుంది. ఒకవేళ వర్షం లేకపోతే? చేతక పక్షి దాహానికి నీరు దొరకకపోతే – అది నీరులేని నేలపై... తన ప్రాణాలనైనా వదిలేస్తుంది! ప్రకృతితో ఈ పక్షి కలగలిపిన విధానం నిజంగా ఆశ్చర్యాన్ని కలిగిస్తుంది.

వర్ణన:

చేతక పక్షి శరీరం నల్ల, తెలుపు రంగులతో ఆకట్టుకుంటుంది. నల్లటి పొడవైన శిరోజాలు (crest), తెల్లటి పొట్ట, పొడవైన తోక — ఇవన్నీ కలిపి దీనిని ఒక అద్భుతమైన సౌందర్యపరచిన పక్షిగా నిలబెడతాయి. దీని పిలుపు కొంచెం గట్టిగా వినిపించవచ్చు, కానీ వాన రాక సూచించే శబ్దంగా గ్రామీణ ప్రజలు భావిస్తారు.

పరిణామ వ్యూహం:

ఇది ఒక పరపక్ష్య పక్షి (brood parasite). అంటే, ఇది తానే గూడు కట్టదు. వేరే పక్షుల గూళ్లలోనే గుడ్లు పెడుతుంది, అప్పుడు ఆ పక్షులు ఆ గుడ్లు తమావే అన్నని పొదుగుతాయి, అలాగే పిల్లల్ని పెంచుతాయి దీని వల్ల చేతక పక్షి తల్లిదండ్రుల కర్తవ్యాలను నివారించుకుని జీవన వ్యూహాన్ని సులభతరం చేసుకుంది. 

సాంస్కృతిక ప్రాధాన్యత:

తెలుగులో “చేతక” అనే పదం వింటేనే ఒక భావావేశం రగిలిపోతుంది. వర్షాకాలం, వ్యవసాయం, సేద్యం, భూమి మీద ఆశలు — ఇవన్నీ చేతక అరుపుతో కలిసిపోతాయి. పాతకాలంలో రైతులు వానల కోసం ఎదురుచూస్తూ చేతక అరుపును శుభ సూచకంగా భావించేవారు.

సాధారణ నివాసం:

చేతక పక్షి దక్షిణాసియాలో విస్తృతంగా కనిపిస్తుంది – భారతదేశం, శ్రీలంక, పాకిస్తాన్ తదితర ప్రాంతాలలో వలసపక్షిగా వస్తూ, ముఖ్యంగా మోన్సూన్ పర్వదినాల ముందు కనిపిస్తుంది.

ముగింపు:

చేతక పక్షి మనకు ప్రకృతి సూచించే ఓ నెపథ్య స్వరం. ఇది ఏకకాలంలో శాస్త్ర విజ్ఞానం, సాహిత్యం, సంప్రదాయం - అన్నింటినీ కలిపే ఒక జీవ ప్రదర్శన. వర్షపు నీటి బిందువులతో దాహం తీర్చుకుంటూ, మన హృదయాలలో చోటు దక్కించుకునే ఈ అతిథి  పక్షిని మనం కాపాడుకోవాలి, గౌరవించాలని దేవునిపల్లి గ్రామానికి చెందిన నీల రవి తెలిపారు.